در گفتگو با روزنامه آفتاب یزد:
1396/09/27
آفتاب اقتصادی – الهام علائی : سکه بهار آزادی یکی از مسکوکات طلای قانونی در کشور ما است. معمولاً در هر سال ضرابخانه بانک مرکزی ایران، سکه‌ها را ضرب کرده و از طریق بانک‌های عامل یا صرافی‌های مجاز به بازار عرضه می‌کند. این سکه‌ها به صورت خرد یا عمده و به قیمت روز خرید و فروش می‌شوند. این در حالی است که حدود یک ماه پیش که قیمت سکه یک میلیون و ۴۴۰هزار تومان شد، بانک مرکزی با ورود به بازار برای از بین بردن حباب ۲۰۰ هزار تومانی سکه حراج کرد. بانک مرکزی در این راستا تاکنون 9 جلسه حراج سکه در بانک کارگشایی برگزار کرده و طبق اعلام مسئول این بانک تاکنون، حدود 35 هزار قطعه سکه به فروش رسانده است. اما متاسفانه علی‌رغم این اقدامات، قیمت در حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان باقی مانده و حباب همچنان باقی است. به علاوه این حراج از نظر زمانی به صورت نامحدود انجام شده و تاریخ پایان آن اعلام نشده است.
منافع دلال‌های بازار سکه
از سوی دیگر گفته‌های مسئولان حراج و برخی از مردم و نیز دلالان این بازار نشان می‌دهد که اگر حراج نبود، قیمت سکه از یک میلیون و 500هزار تومان هم عبور می‌کرد. این درحالی است که فعالان بازار طلا معتقدند سود حراج فقط به جیب دلال‌ها می‌رود. البته گزارش‌های رسیده از نهمین حراج سکه که در خیابان مولوی برگزار شد، حکایت از آن دارد که حضور فیزیکی مردم در حراج نسبت به جلسات قبل کاهش چشم‌گیری داشته است. این پدیده موجب خروج مردم از حراج سکه و ورود دلال‌ها به این بازار می‌شود. چراکه طبق اعلام مسئول بانک کارگشایی، میزان فروش سکه نسبت به جلسات قبل فرقی نکرده و فقط مردم عادی که قبلاً می‌آمدند و خریدی نداشتند، دیگر نیامدند.
برخی از مسئولان بانکی درباره حضور مردم و دلال‌ها در حراج سکه معتقدند که این حضور کمکی به سیاست بانک مرکزی مبنی بر عرضه سکه نمی‌کند، بلکه باعث دپوی سکه‌ها در منازل می‌شود. این مسئله یکی از نگرانی‌های فعالان و کارشناسان بازار سکه است که با دپوی سکه، امکان کاهش قیمت سکه محقق نمی‌شود. سلیمانی، رئیس بانک کارگشایی درباره سیاست دولت برای ادامه حراج سکه می‌گوید: «به مرور استقبال از حراجی کمتر شده و قیمت‌ها به واقعیت نزدیک می‌شود، با این حال همچنان پایانی برای حراجی سکه وجود ندارد و تا زمانی که بانک مرکزی دستور دهد، این اقدام انجام خواهد شد. بعد از کاهش قیمت دلار در بازار آزاد، حراج اثر خود را در قیمت‌ها نشان داد و در حراج‌های آتی به طور حتم قیمت‌ها بازهم سیر نزولی را خواهد داشت.»
ضربه به اقتصاد ملی
حیدر مستخدمین حسینی، کارشناس اقتصادی، در این راستا به آفتاب اقتصادی گفت: «هنگامی که شرایط اقتصادی مطلوب نیست، گرایش درآمدهای آزاد مردم به سوی کالا سوق پیدا می‌کند. یعنی این گرایش به سویی می‌رود که یا در آن ارزش افزوده بالایی وجود داشته باشد یا امکان سفته‌بازی در آن قابل تحقق باشد. در مقطعی از تاریخ اقتصادی ما در بیش از دو دهه گذشته، مازاد درآمدها به جای پس انداز در بانک به سمت خرید کالاهای مصرفی مانند یخچال، فریزر، ماشین لباسشویی و اتومبیل گرایش پیدا می‌کرد؛ بدین معنا که مردم این کالاها را خریداری می‌کردند و در یک موقعیت مناسب با قیمت بسیار بالایی عرضه می‌کردند. این مسئله برای اقتصاد ملی، مطلوب و خوشایند نیست. در شرایط فعلی، همین وضعیت را مشاهده می‌کنیم که به سمت و سوی خرید ارزهای خارجی و خرید سکه سوق پیدا کرده است.»
مستخدمین حسینی افزود: «خریداری سکه می‌تواند از جوانب متعددی در اقتصاد ایفای نقش کند. اینکه ضرب سکه به صورت انحصاری در اختیار بانک مرکزی و دولت است و بخش خصوصی اجازه پرداختن به آن را از نظر قانونی ندارد، مدلی است که فقط در اقتصاد ما کار می‌کند و در بانک‌های مرکزی سایر کشورها ضرب سکه طلا بر عهده نظام بانک مرکزی قرار ندارد. در نتیجه بانک مرکزی در ایران برای ضرب سکه ناچار به خریداری شمش طلا است که در ازای آن نیز باید ارز پرداخت کند. در شرایط فعلی مردم با مشاهده طرح حراج سکه به خریداری سکه و دپو کردن آن روی آورده‌اند؛ پدیده‌ای که به هیچ وجه از نظر اقتصادی صحیح نیست؛ بلکه نشان‌دهنده خروج ارز گرانبهای کشور و تبدیل آن به سکه‌هایی است که در منازل بدون هیچ مصرفی جمع‌آوری می‌شود.»
این اقتصاددان تاکید کرد: «خریداری سکه و انباشت آن هیچ بار رشد اقتصادی در بر ندارد چرا که از نظر اقتصادی برای جامعه، ایجاد ارزش افزوده نمی‌کند و یک بار منفی است که فقط به‌عنوان یک ذخیره ارزش برای افراد باقی می‌ماند. از سوی دیگر، روی آوردن به خرید و جمع آوری سکه، به دلیل ضعف در عملکرد دولت است زیرا دولت توانمندی لازم را برای ایجاد سرمایه‌گذاری و بازدهی مناسب آن به عمل نیاورده است و در نتیجه جامعه تصمیم می‌گیرد به چنین سمت و سویی گرایش پیدا کند و فضای سفته بازی رقم بخورد.»
افزایش خروج ارز از کشور
مستخدمین حسینی در ادامه اظهاراتش درباره دپوی سکه گفت: «جمع‌آوری سکه در انبارهای منازل مردم باعث می‌شود که تقاضا برای ارز بالا برود زیرا هنگامی که هجوم برای خرید سکه صورت می‌گیرد و این سکه‌ها در بازار گردش پیدا نمی‌کند، می‌تواند موجب افزایش خروج ارز از کشور شود. رویدادی که بخشی از آن توسط بانک مرکزی برای خرید شمش‌های طلا انجام می‌شود. این در حالی است که ارز موجود در داخل کشور می‌تواند در اختیار تولید قرار گیرد یا در اختیار خدمات دارای ارزش افزوده قرار گیرد، اما برای خرید شمش طلا و ضرب سکه مصرف می‌شود و در نهایت در گوشه منازل قرار می‌گیرد یعنی این ارز از چرخه اقتصاد کشور خارج می‌شود که رویداد قابل تاملی است!»
مدل اقتصادی «کینز»
وی درباره دلالان بازار سکه اظهار داشت: «از نظر اقتصادی به این افراد سفته باز می‌گوییم؛ چرا که با خرید و فروش در شرایط خاص به سفته بازی می‌پردازند. این نوع مبادله سکه از مدل اقتصادی "کینز" برگرفته شده است. کینز یک اقتصاددان انگلیسی بود که مدل ابداعی او به "مدل سفته‌بازی کینز" معروف است. در این الگو، سفته بازان طلا با هدف کسب سود اقتصادی کلان وارد بازار می‌شوند و سکه‌های موجود در بازار را خریداری می‌کنند. به دلیل جمع‌آوری سکه‌ها و افزایش تقاضا در بازار، قیمت سکه افزایش می‌یابد. مردم نیز به دلیل افزایش قیمت، سکه‌های خود را به آنها می‌فروشند. در پروسه بعدی، سفته بازان به عرضه سکه می‌پردازند و در نتیجه این امر، قیمت سکه کاهش می‌یابد بنابراین مردم به فروش سکه روی می‌آورند تا متضرر نشوند و این در حالی است که این سکه‌ها به دلالان فروخته می‌شود. این روند کاهش قیمت سکه ادامه می‌یابد تا در پروسه بعدی، مجددا برخی به خریداری سکه روی آورند و سپس تقاضا برای خرید سکه افزایش می‌یابد. در نتیجه دلالانی که سکه‌ها را با قیمت ارزان خریداری کرده بودند با قیمت بالا آنها را می‌فروشند و از این تفاوت قیمت در معامله منتفع می‌شوند.»
مستخدمین حسینی افزود: «آنچه قابل بحث و بررسی است، وجود ضعف اقتصادی است که موجب رونق بخشیدن به این گونه بازارها می‌شود؛ بازارهایی مانند خرید و فروش ارز یا سکه در واقع به دلیل عدم وجود زمینه‌های دیگر برای سرمایه‌گذاری و عدم پرداخت سود مناسب توسط بازار سرمایه رواج می‌گیرند و این در حالی است که این بازارها نمی‌توانند نقش کلیدی در اقتصاد ایفا کنند.»
سکه‌های ضرب شده از شمش‌های ارزان
این کارشناس اقتصادی درباره حراج نامحدود سکه توسط بانک مرکزی گفت: «در این راستا دو نکته وجود دارد؛ نکته اول اینکه بانک مرکزی در یک محدوده زمانی، شمش‌های طلا را با قیمت ارزانی تهیه کرده و ذخیره مناسبی از شمش طلا دارد بنابراین تصمیم به تخلیه ذخایر سکه حاصل از خرید این شمش‌ها گرفته تا بتواند آنها را به قیمت بالایی که در حال حاضر وجود دارد، به فروش برساند و منبع درآمدی مناسبی برای این بانک شکل بگیرد. نکته دوم این است که اگر بانک مرکزی، سقف یا زمانی برای طرح سکه در نظر بگیرد، این موضوع می‌تواند تاثیر منفی بر قیمت طلا بگذارد. بنابراین اینگونه صلاح دیده است که تا بازگشت تعادل به قیمت سکه (که بخشی از آن به افزایش قیمت جهانی سکه بر می‌گردد) به عرضه سکه به صورت نامحدود بپردازد چرا که یکی از وظایف بانک مرکزی نظارت و کنترل بازار این فلز گرانبهاست که پشتوانه ریال ما نیز محسوب می‌شود».
با توجه به نظر کارشناسان بانکی و اقتصادی باید بحث و بررسی بیشتری پیرامون موضوع حراج سکه صورت بگیرد چرا که چنین اقداماتی در صورت اجرا به صورت نامحدود می‌تواند پیامدها و تبعات نامناسبی برای اقتصاد کشور ما در بر داشته باشد.