در گفتگو با روزنامه آفتاب یزد:
آفتاب یزد- گروه اقتصادی: در پشت صحنه اقتصاد کشور هر چه می‌گذرد، نتیجه آن رشد سرسام‌آور قیمت سکه، طلا، دلار، یورو و نهایتا همه چیز در کشور است! اکنون کار به جایی رسیده که ظاهرا هیچ عدد و رقمی نمی‌تواند موجب شگفت‌زدگی مردم شود. روز گذشته با وجود کاهش بهای هر اونس طلا در بازارهای جهانی، قیمت انواع سکه در بازار تهران برای سومین روز متوالی افزایش یافت و نرخ هر قطعه سکه تمام طرح جدید به رکورد جدید سه میلیون و 400 هزار تومان رسید. همچنین در بازار آزاد سکه تمام‌بهار آزادی طرح قدیم سه میلیون و 150 هزار تومان معامله شد. هر قطعه نیم‌بهار آزادی نیز شاهد افزایش قیمت بود، به‌نحوی که در بازار آزاد هرقطعه نیم‌سکه بهار آزادی یک میلیون و 630 هزار تومان، ربع‌سکه 820 هزار تومان و هر قطعه سکه گرمی 455 هزار تومان فروخته می‌شد. از سوی دیگر، هر گرم طلای 18عیار نیز دیروز 274 هزار تومان ارزش‌گذاری شده بود.
نرخ دلار دولتی نیز که با توجه به سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز، از 20 فروردین با قیمت 4200 تومان تا 30 اردیبهشت ثابت بود، از 31اردیبهشت تا 31 تیر هر روز سیر صعودی را طی کرد و روز گذشته 4373 تومان قیمت‌گذاری شد. این در حالی است که در روز مذکور نرخ دلار در بازار آزاد به 9400 تومان رسید. همچنین در بازار آزاد هر یورو 10 هزار و 735 تومان و هر پوند با ارزش 12 هزار و 14 تومان و درهم امارات 2493تومان دادوستد می‌شد.
این همه در حالی است که روز گذشته در خبرها شاهد افزایش قیمت سکه آتی به حدود چهار میلیون تومان بودیم. قیمت سکه آتی تحویل دی‌ماه ۱۳۹۷ به بیش از سه میلیون و ۹۰۰ هزار تومان رسید. همچنین قیمت سکه آتی تحویل شهریور ماه سال ۱۳۹۷ بیش از سه میلیون و ۵۰۰هزار تومان و قیمت سکه آتی تحویل آبان ماه سه میلیون و ۷۷۰ هزار تومان است. نکته اینجاست که سکه طلا در بورس کالای ایران در سه نماد دی، آبان و شهریور در قالب معاملات آتی مورد معامله قرار می‌گیرد که کمترین قیمت آن مربوط به سکه آتی تحویل شهریور ماه است که به تازگی به بیش از سه میلیون و ۵۰۰ هزار تومان رسیده است. ناظران و فعالان بازار سکه و ارز، دلائل مختلفی را برای صعود قیمت‌ها با چنین شیب تندی عنوان می‌کنند. در این گزارش به موشکافی عوامل موثر بر پدید آمدن شرایط کنونی می‌پردازیم.
1- دلایل اقتصادی و رشد تقاضا برای خرید
برخی تحلیلگران دلائل اقتصادی و رشد تقاضا برای خرید را عامل افزایش قیمت‌ها می‌دانند و بر این باورند که وارد نشدن سکه‌های فیزیکی پیش فروش شده و تحویلی به خریداران به بازار، بر تلاطم‌های آن افزوده است. بر این اساس، طبق برنامه بانک مرکزی از 26 تیر تا پایان این ماه 666 هزار و 500 قطعه سکه به خریداران تحویل داده شد که این رقم برای مردادماه 292 هزار قطعه سکه و برای شهریورماه 336 هزار قطعه سکه خواهد بود.
هرچند انتظار می‌رفت کسانی که سکه پیش خرید کرده اند، پس از دریافت سکه فیزیکی آن را برای فروش به بازار عرضه کنند اما به گفته محمد کشتی آرای، رئیس کمیسیون تخصصی طلا و جواهر اتاق اصناف ایران، این اتفاق در عمل رخ نداد و از این رو بازار در انتظار سکه‌ها و تقاضاهای تجمیع شده باقی ماند.
کشتی آرای در ارتباط با اوضاع نابسامان بازار طلا و سکه اظهار داشت: «ما در زمان جنگ هم سابقه مباحث اقتصادی را داشتیم اما هیچ‌وقت مردم به این شکل نگران نبودند. جو روانی حاکم در دوران جنگ به شکلی بود که اطمینان وجود داشت اما امروز مردم می‌ترسند که ارزش پولشان کمتر شود، بنابراین پول‌هایشان را از سیستم بانکی خارج و وارد بازار طلا و سکه می‌کنند.»
وی افزود: «دو عامل اصلی منجر به افزایش لحظه‌ای قیمت طلا و سکه در بازار شده که اولین عامل نرخ ارز و دومین دلیل تقاضای زیاد است که باعث ایجاد حباب در قیمت‌ها شده است. اگر جو مدیریت شود ما در طول روز با این همه نوسان قیمت مواجه نخواهیم بود که در این رابطه دولت، مسئولین و تصمیم گیران باید جو را آرام کنند.»
2- دلایل سیاسی و روانی
از سوی دیگر، به باور بسیاری از کارشناسان و فعالان بازار ارز، در حال حاضر بازار مجددا تحت تاثیر جریانات روانی قرار گرفته و اخبار سیاسی نبض بازار را در دست گرفته اند. کار به جایی رسیده که رئیس اتحادیه طلا نیز مباحث فضای مجازی درباره سخنان روحانی و ترامپ را عامل گرانی سکه عنوان می‌کند.
به گزارش تسنیم، ابراهیم محمدولی اظهار داشت: «بازار طلا در رکود عجیبی به‌سر می‌برد. بحث‌های مطرح در فضای مجازی که طی این روزها دست به دست می‌شود، عامل اصلی تشدید التهاب در این بخش است. خبرهای سیاسی به همراه سیاست‌های بانک مرکزی و عرضه و تقاضا موجب شده تا بازار طلا و سکه در رکود عجیبی به سر ببرد.»
رئیس اتحادیه طلا و جواهر در خصوص میزان تقاضا برای خرید سکه در بازار تصریح کرد: «تقاضا بسیار جزئی است و اینطور نیست که بگوییم مردم برای خرید سکه صف کشیده اند. افزایش قیمت‌ها در بازار طلا و سکه، قدرت تصمیم گیری برای خرید سکه و طلا را از مردم گرفته است. مثل چند ماه قبل، تقاضایی برای خرید سکه و طلا وجود ندارد. اگر تیر سال قبل هر واحد صنفی در روز 20 مشتری داشت الان به زحمت دو مشتری دارد. فعالان صنف طلا نیز دچار سردرگمی شده اند، افراد نمی‌دانند که اگر الان ذخایر طلا و سکه خود را به مشتری بفروشند فردا می‌توانند آن را جایگزین کنند.»
3- رکوردهای بالا در بازار آتی سکه
البته غیر از اخبار سیاسی، ثبت رکوردهای بالا در بازار آتی سکه نیز در افزایش قیمت باورنکردنی سکه موثر بوده است. بسیاری از فعالان بازار معتقدند بازار سکه آتی از اصلی ترین دلایل نوسانات بازار سکه است و تعطیلی این بازار می‌تواند از التهابات این بازار بکاهد.
روز یکشنبه خبر بسته شدن معاملات آتی سکه در رسانه‌ها منتشر شد ولی دیروز مدیرعامل بورس کالا با رد این خبر گفت: «بورس آتی سکه یک بازار رسمی و قابل کنترل است و هر بازاری که مدیریت ریسک مشتریان را بر عهده دارد ممکن است محدودیت‌هایی را برای آن اعمال کنیم، اما این محدویت‌ها بعد از مدتی برداشته می‌شود.»
حامد سلطانژاد ادامه داد: «اخذ موقعیت‌های فزاینده خرید و فروش در بازار آتی سکه یکی از همین محدودیت‌هایی است که برای مدتی متوقف می‌شود ولی اتفاق ویژه‌ای در مورد بازار نیفتاده و متوقف شدن کامل بازار یک خبر کذب است. برنامه‌ای برای بسته شدن بازار آتی سکه نداریم و با تقویت بازارهای آتی رسمی از هرج و مرج بازار جلوگیری می‌کنیم.»
4- سیاست‌های غلط بانک مرکزی
و امنیتی‌کردن ارز
در این میان برخی کارشناسان و مسئولان نیز سیاست‌های غلط بانک مرکزی را یکی از عوامل تاثیرگذار بر سیر صعودی و مهارناپذیر قیمت ارز و سکه می‌دانند. به باور آنها سیاست ارزی بانک مرکزی نتوانسته مشکلات موجود را رفع کند و در صدد جبران نقاط ضعف موجود برآید.
ابراهیم محمدولی، رئیس اتحادیه طلا و جواهر در این راستا می‌گوید: «سیاست‌های دیگری نیز هستند که می‌توانند عامل افزایش قیمت‌ها باشند. برای مثال، ارز در مقطعی در سال 1397 امنیتی شد. همه این‌ها روی قیمت طلا و به خصوص سکه اثرگذار بود؛ بازار سکه‌ای که عرضه و تقاضای آن تنظیم نشد و هر آنچه را که مردم نیاز داشتند، شاید در اختیارشان قرار نمی‌گرفت.»
وی در ادامه گفت: «از سوی دیگر، زمانی که مشکلات ارزی ایجاد و ارز چندنرخی شد، دیگر پول‌هایی که در این حوزه ردوبدل می‌شد، رهگیری می‌شد. بنابراین افرادی که در این مسیر حرکت می‌کردند، دیگر نتوانستند کاری کنند و وارد بازار سکه شدند. شاید راحت‌ترین روشی که می‌توانستند پول خود را جابه‌جا کنند، خرید سکه بود. افراد وارد بازار سکه شدند تا بتوانند هر گونه که بخواهند، در بازار جابه‌جا شوند. بعضا هم اتفاق افتاد که با سکه‌های آن‌چنانی که افراد خریداری کردند، تقاضا بالا رفت و عرضه کم شد. در نهایت نیز قیمت سکه به شدت افزایش یافت.»
محمدولی افزود: «زمانی که ارز امنیتی شد، وقتی کسی می‌خواست پولی را جابه‌جا کند، این پول باید مشخص می‌شد که از کجا آمده است. به این ترتیب، افرادی که در بازار ارزکار می‌کردند و هیچکدام نیز شاید از دید ما صنفی نبودند، دیدند پولشان دارد به‌راحتی رصد می‌شود و اگر بخواهند جابه‌جایی پول انجام دهند، برایشان سخت خواهد بود و موانعی وجود دارد. این افراد برای اینکه موانع را رد کنند، به بازار سکه ورود کردند. به این شکل تقاضا برای سکه بالا رفت و حباب سکه به‌وجود آمد. البته سود همه این‌ها به بانک مرکزی برمی‌گشت. شاید بانک مرکزی می‌توانست با سیاست‌هایی، این وضعیت بازار را کنترل کند.»
این همه در حالی است که رئیس کل بانک مرکزی همچنان معتقد به مدیریت بازار ارز است! ولی الله سیف روز گذشته درباره اقدامات دولت و بانک مرکزی در زمینه مدیریت بازار ارز عنوان کرد: «با توجه به اثر معنی‌دار تحولات نرخ ارز در شکل‌دهی به انتظارات تورمی و هزینه تولید، در طول چند سال گذشته بانک مرکزی از طریق تقویت انضباط پولی، پاسخگویی مناسب به تقاضاهای واقعی ارز، تقویت عرضه ارز داخلی از طریق هدایت ارز صادرکنندگان غیرنفتی نظیر شرکت‌های پتروشیمی به بازار ارز، تسهیل مبادلات ارزی و کاهش هزینه‌های مترتب بر آن از طریق بازنگری در مقررات مربوطه و همچنین تعدیل مناسب نرخ ارز در چارچوب اقتضائات اقتصاد کلان را در جهت ایجاد آرامش ثبات بخشی به بازار ارز در صدر اولویت‌های خود قرار داد.»
سیف تصریح کرد: «مجموعه این موارد در کنار توفیقات حاصله در حوزه دیپلماسی خارجی و ایجاد انتظارات مثبت نسبت به تحولات آتی، زمینه‌ساز بهبود تراز تجاری کشور و نیز برقراری ثبات بازار ارز در طول چند سال گذشته بوده است. ستاد اقتصادی دولت در اواخر بهمن ماه سال 1396 نسبت به ارائه و اجرای یک بسته سیاستی کوتاه‌مدت (شامل انتشار اوراق گواهی سپرده ریالی با نرخ 20 درصد، انتشار گواهی سپرده ریالی مبتنی بر ارز و اجرای طرح پیش فروش سکه طلا) اقدام کرد تا از یک سو التهابات بازارهای ارز و طلا را کنترل و از سوی دیگر سیالیت سپرده‌های بانکی را کاهش دهد و از حجم نقدینگی بکاهد. در طول دو هفته اجرای این سیاست، نقدینگی قابل توجهی جمع‌آوری و تا حد زیادی موجب بازگشت آرامش به بازار ارز در روزهای پایانی سال 1396 شد.»
5- نقدینگی بالا، رکود، فضای کسب و کار نامناسب و مشکلات نظام بانکی
این در حالی است که این روزها به ندرت بتوان فردی را یافت که با تفکر اخیر ریاست بانک مرکزی همسو باشد. حیدر مستخدمین حسینی، کارشناس بانکی در این زمینه در انتقاد به شرایط اقتصادی حال حاضر به آفتاب یزدگفت: «اکنون باید افرادی که منجر به ایجاد وضعیت فعلی شدند و به حرف کارشناسان اقتصادی توجه نکردند، پاسخگوی شرایط موجودباشند. تمام هشدارهای لازم در مورد نقدینگی بالا، رکود، فضای کسب و کار نامناسب، مشکلات نظام بانکی و ... بارها و بارها توسط افراد دلسوز مطرح شد اما مجموعه دولت نسبت به این انتقادات بی‌توجه بود.»
مستخدمین حسینی افزود: «نکته اینجاست که هنوز هیچ برنامه مدونی در این راستا ارائه نشده است. در خصوص بحث ارز، هیچ تصمیم انسجام یافته‌ای وجود ندارد. آقای روحانی چندماه پیش به نرخی که در بازار زیر چهارهزار تومان بود، چندین بار اعتراض کرد و گفت که این مشکل حل می‌شود. همچنین سخنگوی دولت و سایر تیم اقتصادی دولت اظهارات مشابهی را مطرح کردند اما هیچ کدام اجرا نشد.»
این کارشناس نظام بانکی در ادامه تصریح کرد: «رئیس کل بانک مرکزی نیز در یکی دو روز گذشته، مقصر را رئیس‌جمهور آمریکا و سیاست‌های وی عنوان کرد. این خیلی بد است که ما مشکلات و عدم برنامه‌ریزی خود را به گردن دیگری بیندازیم. چرا که هنوز هیچ اقدامی صورت نگرفته و تحریم‌ها اجرایی نشده است. آیا اقتصاد ما اینگونه بی‌ساختار بوده که چنین اتفاقاتی را شاهد هستیم؟ متاسفانه جواب مثبت است اما دولت می‌بایست توجه بیشتری به این مسئله معطوف می‌داشت و به موقع این ساختار را اصلاح می‌کرد.»
6- سیاستگذاری‌های اشتباه در فروش سکه، نرخ‌گذاری ارز و عدم توجه به اقتصاد بدون نفت
وی تاکید کرد: «با این همه، ما شاهد بودیم که در این مسیر قدمی برداشته نشد. سیاستگذاری‌های اشتباه در رابطه با فروش سکه، نرخ‌گذاری ارز و عدم توجه به اقتصاد بدون نفت که شعار سالیان سال بود، منجر به وضعیت کنونی شده است. اکنون باید مسئولان ذیربط پاسخ دهند که چرا به اینجا رسیدیم و فردا را چگونه می‌بینند. اما متاسفانه آنها منتظرند تا مشخص شود جامعه تا کجا با این شرایط پیش می‌رود. این درحالی است که این گرانی‌ها روی همه چیز تاثیرگذاشته و قیمت دارو به عنوان یک نیاز ضروری، لوازم خانگی، موادغذایی و ... با افزایش شدیدی مواجه شده است.»
مستخدمین حسینی ادامه داد: «در این شرایطی که وجود دارد، روز یکشنبه دولت جدایی وزارت تعاون و رفاه را با قید دوفوریتی مطرح می‌کند که بسیار تعجب‌برانگیز است! در شرایطی که دولت هزینه‌های جاری خود را در مدت پنج سال بیش از 300 درصد افزایش داده، اکنون با تفکیک این دو وزارتخانه مجددا هزینه‌های جاری خود را افزایش خواهد داد. پرسش اینجاست که ما چه قدر باید در اقتصادمان با عدم بی‌ثباتی مواجه شویم؟»
7- عدم استفاده از بدنه کارشناسی بخش‌خصوصی، بخش مردمی و دانشگاهی‌ها
وی درباره علت بروز چنین سیاست‌هایی از سوی دولت گفت: «علت اینجاست که نه مجلس و نه دولت از بدنه کارشناسی بخش خصوصی، بخش مردمی و دانشگاهی‌ها استفاده نمی‌کنند و با در نظر گرفتن یک مجموعه، همه برنامه‌های خود را که تماما اشتباه هستند پیش می‌برند. نمی‌خواهیم در این شرایط، نقد منفی کنیم اما وضعیت به گونه‌ای نیست که نیازی برای تفکیک وزارتخانه‌ها وجود داشته باشد. این اقدام نیازمند افزودن وزیر، معاون وزیر، اداره کل، امکانات، حقوق، وسایل نقلیه و ... است که منجر به افزایش هزینه‌های جاری دولت می‌شود. درحالی که در شرایط کنونی دولت باید صرفه‌جویی کند و این اقدام را از خودش شروع نماید.»
8- نقدینگی جهت‌دار و رانتی
در اختیار 10 درصد جامعه
مستخدمین حسینی خاطرنشان کرد: «انتقادهایی که به دولت قبلی به درستی وارد بود که منجر به افزایش نقدینگی از 70 هزار میلیارد تومان به 450 هزار میلیارد تومان شد. اما با وجود اینکه توقع می‌رفت در دولت آقای روحانی نقدینگی تحت کنترل درآید اما متاسفانه نقدینگی از 450 هزار میلیارد تومان اکنون به 1600 هزار میلیارد تومان یعنی بیش از سه برابر رسیده است. باید اتفاقات 13 سال گذشته که منجر به این افزایش عجیب در نقدینگی شده، به دقت بررسی شود. اما نکته اینجاست که 90 درصد این نقدینگی در اختیار کمتر از 10 درصد جامعه است؛ یعنی توزیع نقدینگی نیز عادلانه نبوده و کاملا جهت‌دار و رانتی صورت گرفته است. بنابراین این 10 درصد که اختیار 90 درصد نقدینگی را دارند می‌توانند هر کاری با اقتصاد ملی ما انجام دهند و وارد همه بازارهای مالی مانند سکه، ارز، خودرو، مسکن و ... شوند.»
وی در ادامه اظهار داشت: «در چنین شرایطی مردم عادی نیز با حداقلی که در اختیار دارند، برای حفظ قدرت خریدشان حرکت می‌کنند. بنابراین اقتصاد با توصیه و نصیحت کنترل نخواهد شد. وقتی مردم می‌بینند که همه مایحتاج‌شان روز به روز گرانتر می‌شود، اقدام به خرید حتی یک سکه می‌کنند تا بلکه عقب‌افتادگی خود را جبران کنند.»
مستخدمین حسینی افزود: «درحال حاضر هنوز تکلیف ارز تعیین نشده است. ارز صادرات پتروشیمی و فولاد و ارز مسافرتی همچنان وضعیت مبهمی دارند. در این شرایط حتی تعویض افراد تیم اقتصادی نیز کارساز نیست، بلکه تفکر اقتصادی دولت باید عوض شود.»
ظاهرا در وضعیت حساس کنونی، پرهیز از اتخاذ تصمیمات نامناسب و شتابزده درست‌ترین کاری است که دولت می‌تواند انجام دهد؛ چرا که طی ماه‌های اخیر مجموعه سیاست‌های اجراشده نه تنها نتوانسته به داد اقتصاد کشور برسد بلکه بر وخامت اوضاع افزوده است.