در گفتگو با روزنامه صمت:
25 آذر 1398
هشدارها و نگرانی‌ها درباره پیامدهای مالی و بانکی رد لوایح FATF درحالی روز به روز بیشتر می‌شود که مجمع تشخیص مصلحت بنایش را بر سکوت گذاشته و همچنان نظرش را درباره این لوایح اعلام نمی‌کند.
تعلل مجمع در تصمیم‌گیری بر سر لوایح مرتبط با FATF، بازار تحلیل‌ها و گمانه زنی‌ها را داغ‌تر از قبل کرده است. برخی از تبعات رد این لوایح برای کشور سخن می‌گویند، برخی دیگر نیز معتقدند رد و تصویب این لوایح در شرایط فعلی کشور چندان بر روابط مالی و بانکی ایران تاثیرگذار نیست و بهتر است که رد شوند.
مخالفان پیوستن ایران به FATF در دلایل مخالفتشان بر این نظرند که ایران با عضویت در FATF به تحریم نهادهای نظامی خود می‌پردازد و تصویب لوایح مربوط به FATF به ویژه پالرمو را تهدیدی برای تداوم کمک سازمان‌های مقاومت می‌دانند. آنها معتقدند که تصویب این لوایح نوعی پذیرش تحریم مضاعف علیه کشورمان است و موجب می‌شود معدود ارتباطات و کانال‌های باقی‌مانده ایران برای دور زدن تحریم‌ها نیز افشا شود و در آن صورت مقابله با تحریم‌ها بسیار سخت‌تر خواهد شد.
این در حالی است که موافقان پیوستن به FATF براین باورند که تصویب این لوایح در راستای شفافیت اقتصادی، فسادستیزی و باز کردن راه تعامل اقتصاد ایران با جهان است و عضو نشدن ایران این مسئله را القا می‌کند که ایران با موضوع پولشویی مشکل دارد در حالی که چنین نیست. آنها معتقدند، نمی‌توانیم خواستار تبادلات مالی و بانکی باشیم اما الزامات آن را رعایت نکنیم. بحث دیگر در این مسئله، برقراری تعامل و مبادلات مالی و تجاری با دنیاست. حامیان پیوستن ایران به FATF معتقدند، بدون عضویت ایران، کار مبادلات مالی و بانکی بین‌المللی ایران، حتی در صورت برداشته شدن تحریم‌های امریکا نیز مختل خواهد بود و این مسئله را نباید لزوما به برجام و تحریم‌های امریکا گره زد. آنها بر این باور هستند که اگر ایران این لوایح را تصویب نکند عملا دست به «خودتحریمی» زده است.
به هرحال موضوع پیوستن و نپوستن به FATF درحالی همچنان به محلی برای مناقشه در میان موافقان و مخالفان این مهم تبدیل شده است که این سوال مطرح می‌شود که به واقع تبعات نپیوستن ایران به FATF چه خواهد بود و اگر در شرایط فعلی ایران به عضویت کارگروه اقدام مالی درآید چه مزیت‌هایی هایی را نصیب کشور خواهد کرد؟ در پاسخ به این سوال کارشناسان دیدگاه‌هایی را مطرح می‌کنند.
راه تعامل با دنیا از FATF می‌گذرد
مهدی پازوکی از کارشناسان حوزه اقتصاد در این باره در گفت‌وگو با صمت با تاکید براینکه پیش‌نیاز تعاملات ایران با سایر کشورها، قبول قواعد FATF و پیوستن به کارگروه اقدام مالی است افزود: بی‌تردید اگر ما این مهم را نپذیریم دیگر نمی‌توانیم انتظار مراودات مالی و تجاری را با سایر کشورها داشته باشیم و این موضوع اصلا به نفع کشور ما نیست. به گفته او، برای ارتباط با دنیا، نیاز داریم که سیستم بانکی ما بتواند با بانک‌های سایر کشورها مراودات مالی داشته باشد و این مستلزم این است که قواعد و استانداردهای بین‌المللی را قبول کنیم.
وی با بیان اینکه در شرایطی که تحریم‌های امریکا فشار زیادی به کشور وارد کرده است، ما نباید با خودتحریمی، به این مشکلات دامن بزنیم افزود: مخالفان FATF انتظار دارند که این تضمین داده شود که با پیوستن ایران به کارگروه اقدام مالی، تمام مشکلات اقتصادی ما حل خواهد شد که این انتظار اصلا منطقی نیست، چون بخش زیادی از رفع مشکلات اقتصادی ما، به مدیریت و درایت خودمان در داخل کشور وابسته است.
این کارشناس با بیان اینکهFATF یک ابزار است نه یک هدف یادآورشد: ما از ابزار FATF می‌توانیم برای تعامل با دنیا بهره ببریم و زمینه برقراری سیستم بانکی کشورمان با سایر بانک‌های دنیا را فراهم کنیم. باید قبول کنیم که با رد لوایح مربوط به FATF، و قرار گرفتن در فهرست سیاه کارگروه اقدام مالی، دیگر حتی کشورهایی که درحال‌حاضر با وجود تحریم‌ها، با ما همکاری می‌کنند، دیگر تمایلی به ادامه این همکاری‌ها نخواهند داشت و این محدودیت‌ها را برای ما بیشتر خواهد کرد.
به گفته پازوکی، درحال‌حاضر سیستم بانکی ما با نبود شفافیت روبه‌رو است و این درحالی است که لازمه تعامل ما با بانک‌های دنیا همین موضوع مهم شفافیت است که باید در نهادهای مالی ما ایجاد شود. بی‌تردید اگر ما بتوانیم بسترها را برای پیوستن به FATF فراهم کنیم، می‌توانیم جلوی به وجود آمدن مشکلات و محدودیت‌های جدید را بگیرم. البته با قبول اینکه FATF حلال تمام مشکلات اقتصادی ما نیست و رفع مشکلاتمان وابسته به تصمیمات و برنامه‌ریزی هایی است که در داخل کشور گرفته می‌شود.
تحریم‌ها بیشتر می‌شود
محمود جامساز اقتصاددان هم ضمن بررسی شرایط اقتصادی ایران در داخل و خارج، در گفت‌وگو با ایسنا تبعات نپیوستن ایران به FATF را تشریح و اظهار کرد که اگر این اتفاق نیفتد، تحریم‌های اروپا نیز به تحریم‌های قبلی اضافه خواهد شد. وی با تاکید بر اینکه هدف FATF شفافیت تراکنش‌های مالی کشورها است، گفت: از آنجاکه در سطح جهان پولشویی و قاچاق زیاد است، FATF با هدف جلوگیری از پولشویی در جهان ایجاد شد و بسیاری از کشورها به آنها پیوستند و حساب‌های آنها شفاف است. او با اشاره به اهمیت پیوستن کشورها به FATF در تجارت جهانی آنها توضیح داد: کشورهای طرف معامله با کشوری که عضو FATF است، می‌توانند از شفافیت مالی آن کشور اطمینان حاصل کنند و با خیال راحت معامله خود را انجام دهند. در واقع تجارت خارجی با کشوری که به FATF پیوسته آسان است. از طرف دیگر سرمایه‌گذاران بین‌المللی سعی می‌کنند در کشورهایی سرمایه‌گذاری کنند که از نظر سرمایه امن و حساب‌ها شفاف باشند تا نگران ضبط اموال، برنگشتن سود یا اصل سرمایه خود نباشند.
جامساز در ادامه با اشاره به شرایط اقتصادی ایران گفت: ایران در جنگ اقتصادی قرار دارد و از زمانی که تحریم‌های امریکا آغاز شده، این وضعیت بدتر شده است. در دولت‌های نهم و دهم زمانی که مسائل هسته‌ای مطرح شد، تحریم‌های متعدد امریکا آغاز شد که رئیس‌جمهور وقت به آن توجه نکرد. بعد از آن ترامپ در امریکا رئیس‌جمهور شد و اعلام کرد که برجام توافق بدی است و از آن خارج شد و در نتیجه تحریم‌های شدیدتری را اعمال کرد. ترامپ همه ابعاد معاملاتی مالی ایران با همه دنیا و فروش نفت، میعانات گازی و فلزات را تحریم کرد. همچنین بسیاری از شرکت‌ها و مقامات ایرانی تحریم شدند. این اقتصاددان در ادامه با اشاره به نقش ۳ کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در حفظ برجام افزود: این ۳ کشور جزو کشورهای ۱+۵ بودند که توافق برجام را امضا کردند، زیرا نخواستند پیرو سیاست‌های امریکا باشند و تلاش کردند برجام را حفظ کنند. وی با بیان اینکه این ۳ کشور برای حفظ برجام سازکارهای مختلفی را پیشنهاد کردند، ادامه داد: یکی از این سازکارها اینستکس بود تا از طریق آن ایران بتواند برخی اقلام خود را صادر و پول آن را به راحتی دریافت کند. البته اجرای آن مشروط به پیوستن ایران به FATF است. اروپا پیشنهاد کرد ایران لوایح مختلف FATF از جمله CFT و پالرمو را بپذیرد تا در برجام بماند و اینستکس اجرا شود. جامساز با تاکید بر چندگانگی قدرت در ایران نیز گفت: به دلیل چندگانگی قدرت در ایران و با وجود اینکه دولت تلاش کرد FATF را در مجلس تصویب کند اما با مخالفت مواجه شد. استدلال مخالفان FATF این است که از آن جایی که ایران در جنگ اقتصادی قرار دارد نباید اطلاعات مالی کشور را به دشمن داد. در این میان اتحادیه اروپا سه بار به ایران برای تصویب FATF فرصت داده و آخرین مهلت نیز رو به اتمام است. جامساز با تاکید بر اینکه اگر ایران FATF را تصویب نکند برجام به طور کلی فراموش خواهد شد، گفت: در این شرایط تحریم‌های اتحادیه اروپا به تحریم‌های امریکا اضافه خواهد شد. یعنی تحریم‌ها مضاعف می‌شوند که در این شرایط اقتصاد کشور روز به روز کوچک‌تر خواهد شد و به شدت در تنگنای مالی قرار خواهد گرفت. این کارشناس اقتصاد ادامه داد: در این شرایط نه سرمایه‌ای وارد کشور می‌شود و نه سرمایه‌گذاری انجام می‌شود، زیرا انباشت سرمایه به‌دست عده‌ای خاص است که به رانت‌های دولتی مرتبط هستند و به اطلاعات فرا دولتی دسترسی دارند؛ به همین دلیل است که با وجود نقدینگی بسیار زیاد در کشور، بخش خصوصی از کمبود نقدینگی رنج می‌برد.
نفعی از FATF نصیب نمی‌شود
دراین بین حیدر مستخدمین حسینی اقتصاددان اگر چه با اصل موضوع FATF موافق است اما براین باوراست که در شرایط فعلی که کشور با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو است، پیوستن به کارگروه اقدام مالی نمی‌تواند مزیت زیادی را برای کشور به ارمغان آورد.
وی در گفت‌وگو با صمت با بیان اینکه FATF، یک سازمان بین‌المللی است که با هدف مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم ایجاد شده است و کشورها با رعایت استانداردهای بین‌المللی مربوط، به این کارگروه ملحق شده‌اند افزود: اصل موضوع FATF درحالی مورد پذیرش همه کشورها قرار گرفته که کشور ما هم به طور قطع با اصل این موضوع مخالفتی ندارد. اما چرا همچنان مخالفت‌هایی در تصویب لوایح مربوط به FATF و برای پیوستن ایران به این کارگروه وجود دارد، به دلیل شرایط خاصی است که کشور ما در آن قرار دارد.
او با بیان اینکه با توجه به شرایط محیطی که بر کشور ما به لحاظ تحریم‌های متعدد و گوناگون حاکم است، به نظر می‌رسد که پیوستن یا نپیوستن ایران به FATF تفاوتی در شرایط کشور ایجاد نخواهد کرد یادآورشد: در شرایطی که نظام مالی و پولی ما کاملا تحریم است. امکان گشایش اعتبار برای فعالان اقتصادی در کشور وجود ندارد. نقل و انتقال وجوه به لحاظ صادرات نفتی و غیر نفتی به راحتی امکانپذیر نیست. در حوزه واردات نیز کالاهای مورد نیاز از جمله دارویی و غذایی به دلیل تحریم‌های بین‌المللی به سادگی ممکن نیست و از شیوه‌های نامرسوم برای انجام معاملات بین‌المللی و نقل و انتقال وجوه استفاده می‌شود، در چنین شرایطی این سوال مطرح می‌شود که با پیوستن و نپوستن ایران به FATF قرار است چه تغییراتی دراین شرایط ایجاد شود و آیا ازاین بابت فشار تحریم‌ها کم خواهد شد یا خیر؟
به گفته این کارشناس، اگر از زوایای مختلف به این موضوع نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که با پیوستن ایران به FATF تفاوتی در شرایط فعلی کشور ایجاد نخواهد شد، آنهم در شرایطی که انواع تحریم‌ها صورت گرفته و هر روز عرصه تنگ بر کشور و مردم تنگ‌تر می‌شود. مستخدمین حسینی با در نظر گرفتن این موضوع که اصل FATF به لحاظ کارشناسی همان قواعدی است که بر سایر سازمان‌های بین‌المللی حاکم است و پیوستن ایران به این گونه نهادها و تبعیت از قواعد بین‌المللی به هیچ عنوان امری ناپسند نیست افزود: ما درحال‌حاضر عضویت متعددی را در سازمان‌های بین‌المللی داریم و از شرایط این سازمان‌ها تبعیت می‌کنیم، ازاین رو به نظر نمی‌رسد مخالفتی با اصل موضوع پیوستن به چنین نهادهایی وجود داشته باشد، اما بحث بر سر این موضوع است که در چه زمان و شرایطی این قواعد را بپذیریم و به عضویت آن درآییم و بررسی کنیم که در نهایت با پیوستن و نپوستن ما به این نهاد چه مزیتی برایمان ایجاد خواهد شد. به گفته او، با توجه به وضعیت فعلی که کشورما در آن قرار دارد، پاسخ روشن است که FATF دراین شرایط هیچ مزیتی برای ما ایجاد نمی‌کند و قرار هم نیست بعد از پیوستن ما به FATF، غرب تحریم‌ها را لغو یا کم کند یا بازارهای مالی از تسهیلات خاصی برخوردار شوند، ضمن اینکه با این کار تعهدات جدیدی هم ممکن است برای کشور ایجاد شود. به گفته این کارشناس، کشور ما زمانی می‌تواند قوانین مربوط به FATF را بپذیرد که شرایطی مشابه با سایر کشورها داشته باشد. به این معنا که ایران مثل سایر کشورها در ابعاد بین‌المللی بتوانند فعالیت کند، بانک‌های کشور بتوانند با بانک‌های بین‌المللی تبادل اطلاعات و تبادالات مالی داشته باشند و از سوییفت بین‌المللی استفاده کنند. تحریم‌های موجود بر حوزه‌های مالی برداشته شود و رفع بسیاری از محدودیت‌های دیگر که عرصه را بر کشور تنگ کرده است. او براین باوراست: در شرایطی که بانک‌های ما با بانک‌های دنیا هیچ گونه مراوده مالی ندارند، بنابراین پیوستن ما به FATF نمی‌تواند دراین شرایط نفعی برای ما در حوزه‌های بین‌المللی ایجاد کند. بنابراین بهتر این است که منتظر بمانیم که شرایط تاحدی برای این مهم فراهم شود.
پیوستن به FATF در یک شرایط عادی
همچنین علیرضا عسگری‌مارانی از دیگر کارشناسان اقتصادی دراین باره در گفت‌وگو با صمت با بیان اینکه اگر چه یکی از پیش‌شرط‌های حضور در بازارهای جهانی و مراوده با بانک‌ها و موسسه‌های مالی خارجی، رعایت قراردادها و قواعد بین‌المللی است که کشورها آن را پذیرفته‌اند افزود: اما در این بین آنچه وضعیت ما را با سایر کشورها تا حدی متفاوت می‌کند، تحریم‌ها و تهدیدهایی است که به کشور ما اعمال می‌شود و باعث شده تا ایران شرایط عادی نداشته باشد. دراین موضوع تردیدی وجود ندارد که ما برای اینکه بتوانیم مثل سایر کشورها در بازارهای بین‌المللی حرفی برای گفتن داشته باشیم و در فضای بین‌المللی مراوده و معامله تجاری و مالی انجام دهیم، باید این قراردادها را قبول کنیم و به آنها پایبند باشیم اما این در شرایط و وضعیت فعلی کشور ما شاید امکانپذیر نباشد.
او ادامه داد: پیوستن به نهادهای بین‌المللی و رعایت این قواعد، در یک وضعیت عادی اقتصادی است که می‌تواند برای ما راهگشا باشد و مزیت ایجاد کند، نه زمانی که تحریم‌ها، فشارها و تهدیدها عرصه را برای فعالیت‌های تجاری و اقتصادی ما تنگ کرده و در مسیر مبادلات مالی و بانکی برای ما موانع زیادی ایجاد کرده است. به گفته این کارشناس، اگرچه رعایت قواعد بین‌المللی گامی در راستای ایجاد شفافیت مالی، مبارزه با پولشویی و... است و می‌تواند جایگاه ما را در فضای بین‌المللی بهبود دهد اما با وجود تحریم‌های شدیدی که از سوی امریکا به کشور ما تحمیل شده، نمی‌توان انتظار داشت قبول قوانین FATF برای ما شرایط مطلوبی ایجاد کند و مسیر فعالیت‌های تاجران و بازرگانان ما را هموار سازد.
او براین باوراست دستیابی به مزیت‌های FATF و سایر قواعد بین‌المللی، در شرایطی برای کشور ما ممکن خواهد بود که فضای باثباتی برای کشور ایجاد شود و بستر تجارت و صادرات ما با سایر کشورها به شکل مناسب فراهم باشد و محدودیتی در این راستا نداشته باشیم.
سخن آخر
به هرحال در حالی که کشور با مشکلات و چالش‌های فراوانی رو به رو است و به دلیل تحریم‌های امریکا فشارها علیه کشور درحال افزایش است، به نظر می‌رسد طولانی شدن موضوع تصویب یا تصویب نشدن دو لایحه باقی ماندهCFT و پالرمو به بدتر شدن فضا دامن خواهد زد واین موضوعی است که باید هرچه زودتر به نتیجه برسد.
اما دراین بین آنچه مسلم است اینکه تصمیم‌گیران در این رابطه چه با این مسئله موافقت کنند یا نه باید پذیرای تصمیم‌شان و تاثیر آن بر آینده اقتصاد و سیاست ایران باشند چرا که بی‌شک در این برهه از تاریخ کشور یکی از مهم‌ترین تصمیماتی است که سرنوشت کشور را می‌تواند تغییر دهد.