در گفت‌وگو با امید ایرانیان:
95/05/29
نادیا صمدی:نوشتن برنامه‌های بلندمدت در بسیاری از اقتصادها مدت‌هاست که به تاریخ پیوسته اما آن طور که کارشناسان می گویند اقتصاد بحران زده و گرفتار رکود ایران اگر می‌خواهد از روزهای سخت عبور کند به نقشه راهی برای بلندمدت نیاز دارد تا دست کم همه بدانند با چه میزان منابع و امکانات باید در چه مسیری باید حرکت کنند با توجه به همین ضرورت هم برنامه ششم توسعه نوشته و به مجلس فرستاده شد تا هرچه سریع‌تر تکلیف این برنامه ریزی بلندمدت مشخص شود البته تجربه این برنامه نویسی پنج سال یک بار نشان می‌دهد که برنامه نویسان معمولاً نگاهی آرمانگرایانه دارند و گاهی این آرمان گرایی واقعیت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و از یاد آن‌ها می‌برد به خصوص وقتی دستاوردهای برنامه قبلی از حدود انتظار فراتر می‌رود این جاست که مرز واقعیت‌ها و آرزوها تقریباً پاک می‌شود و برنامه‌هایی تبدیل به قانون می‌شود که تنها می‌توانیم تحقق آن‌ها را آرزو کنیم.
برنامه ششمی که دولت در دو مرحله به دست مجلسی‌ها رسانده هم به گفته منتقدانش از این آسیب مصون نبوده هرچند که در این میان عمق بعضی از انتقادها هم از بودن و نبودن امضای شخص رییس جمهور فراتر نمی‌رود. با این تفاسیر احتمال می‌رود تصویب برنامه ششم توسعه به این سادگی‌ها هم نباشد. اولین بار که این برنامه با امضای رییس جمهور به ساختمان بهارستان مجلس رسید مجموعه انتقادها باعث شد که دولت آن را برای اعمال تغییراتی پس بگیرد در مرحله دوم هم برنامه اصلاح شده به مجلس برگشته اما به نظر می‌رسد اصلاحات صورت گرفته نظر منتقدان را جلب نکرده است.
همین هفته گذشته بود که مرکزپژوهش های مجلس هم گزارشی در این خصوص منتشر کرد و با اشاره به اشکالات وارد به لایحه دولت از نمایندگان خواست به دلیل ساختاری بودن این ایرادات اصولاً به کلیات آن هم رأی ندهند البته دست کم علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی دلیلی برای عمل به این توصیه نمی‌بیند او در جلسه علنی مجلس از نمایندگان خواست که اگر نقطه نظری در این باره دارند آن را در کمیسیون‌های تخصصی مطرح کنند تا کلیات لایحه تا آبانماه امسال به تصویب برسد.
اما آیا واقعاً برنامه‌ای که دولت برای توسعه 5 ساله کشور نداشته قابلیت اجرایی شدن را ندارد؟ حیدرمستخدمین حسینی معاون اسبق بانک مرکزی معتقد است برنامه ششم توسعه مانند دیگر برنامه‌های توسعه‌ای در ایران ایده آلیستی نوشته شده اما واقعیت این است که به دلیل کمبود پتانسیل‌ها و توان مالی امکان اجرایی شدن این برنامه‌های بلندپروازانه وجود ندارد.
مشروح گفت و گوی "امیدایرانیان" با حیدرمستخدمین حسینی را در ادامه می‌خوانید:
آقای مستخدمین حسینی لایحه دولت برای برنامه ششم توسعه درمجلس با انتقادهای نسبتا شدیدی مواجه شده است، مرکز پژوهش‌های مجلس هم در گزارش خود با اشاره به ابهامات این برنامه ریزی و به خصوص عدم انطباق با اقتصاد مقاومتی از نمایندگان خواسته به کلیات این برنامه هم رأی ندهند به نظر شما برنامه‌ای که دولت برای پنج ساله آینده نوشته است با واقعیت‌های موجود همخوانی دارد و قابل اجرا است؟
واقعیت این است که در آسیب شناسی برنامه ششم توسعه با موضوعات و مسائلی مواجه هستیم که قابل توجه به نظر می‌رسد به این مفهوم که دولتمردان در تهیه و تدوین سیاستهای برنامه‌ای از جمله لایحه برنامه ششم توسعه از بهترین ایده آل‌ها و ادبیات‌ها استفاده می‌کنند اما توان اجرای آن به لحاظ کمبود پتانسیل‌ها و عدم توانایی وجود ندارند. اتفاقی که در تدوین و اجرای تمام برنامه‌های توسعه‌ای شاهد بودیم و هستیم. امروز اقتصاد ایران با مشکلات بسیاری مواجه است و به نظر نمی‌رسد از رکود خارج شده باشد اما برخی از مسئولان معتقدند این موفقیت حاصل شده است.
فراموش نکنیم که درشرایط فعلی یکی از معضلات اصلی اقتصاد رکود و بیکاری است، بنابراین در برنامه ششم توسعه به طور مشخص باید برنامه‌های خروج از رکود مورد توجه جدی قرار گیرد و سیاستهای اشتغال زایی لحاظ شود. نکته دیگر این که در زمان برنامه ریزی باید واقع بین بود در حالی که متاسفانه در تمامی برنامه ریزی‌ها آمال و آرزوها را در برنامه‌های اقتصادی لحاظ می‌کنیم، تغییرات و ساختارهای سازمان ملل متحد را در نظر می‌گیریم و به طور کلی نگاهی ایده آلی به برنامه‌های توسعه‌ای داریم آن هم در شرایطی که زمینه اجرای این برنامه‌های آرمان گرایانه لحاظ نمی‌شود و نتیجه در نهایت چیزی نیست جز تدوین برنامه‌های رنگارنگ!
با این تفاسیر معضل اصلی برنامه ششم توسعه‌ای که از سوی دولت به مجلس رفته را چه می دانید؟
معضل اصلی امروز کشور اشتغال است. به همین دلیل نرخ بیکاری و تعطیلی واحدهای تولیدی در برنامه‌های توسعه‌ای باید لحاظ شود. و تنها در این صورت است که می‌توانیم بگوییم برنامه ششم توسعه گام‌های اصلی را در اجرای اقتصاد مقاومتی برداشته است. نکته دیگر این که ساختارهای بین المللی شاکله دوم سیاستهای برنامه را تشکیل می‌دهد. شاکله اصلی در شرایط کنونی استفاده از توانمندی‌های داخلی است. در این راستا دولت باید تلاش کند توان اشتغالزایی را به صورت جدی گسترش دهد. به عنوان مثال در حال حاضر صنعت کاشی، سرامیک و صنعت سیمان وضعیت خوشایندی ندارند. در این شرایط اگر برنامه ششم توسعه ظرفیت‌ها و توانمندی‌های کشور را مورد توجه قرار دهد. هم می فرصت‌های شغلی جدید ایجاد می‌شود و هم زمینه‌های رشد و توسعه اقتصادی در کشور فراهم می‌آید.
گذشته از برنامه پنج ساله‌ای که دولت یازدهم نوشته اصولاً مشکلات برنامه‌های توسعه‌ای و بلندمدت در ایران را در چه مواردی می‌توان خلاصه کرد؟
باید بپذیریم که ما در اجرای همه برنامه‌های توسعه‌ای با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستیم. به این علت که منابع مالی محدودی در اختیار داریم و متاسفانه برنامه‌هایی که تا به امروز نوشته شده‌اند هم تطابق و همخوانی با واقعیت‌های اقتصادی و همین منابع محدود ندارند این در حالیست که اصولاً اگر منابع نا محدود بود لزومی برای نوشتن برنامه هم نبود. برنامه ششم توسعه‌ای که دولت یازدهم نوشته هم ازاین قاعده مستثنی نیست و به همین دلیل انتقادهای زیادی به آن وارد می‌شود چون مانند سایر برنامه‌های توسعه‌ای از منابعی نوشته شده که امکان تحققشان به دلیل شرایط اقتصادی فعلی و عدم استفاده از فاینانس‌های بین المللی عملاً وجود ندارد ضمن این که برنامه ششم توسعه از به حداکثر رسیدن ظرفیت صادرات غیر نفتی خبرداده تأکید شده متعاقب آن به پیمان‌های منطقه به عنوان یکی از اصول توجه شده است اما همه این موارد ثانویه است. اصل موضوع بحث خروج از رکود و اجرای سیاستهای اشتغال زایی است. بر اساس پیش بینی‌ها 5 میلیون نیروی کار تحصیلکرده وارد بازار کار خواهد شد بنابراین در صورتی که در برنامه ششم توسعه بحث اشتغال حل شود بسیاری از نابسامانی‌های اقتصادی هم ختم به خیر خواهد شد. نکته دیگر این که بر اساس یک سنت در ایران در روند تدوین سیاستهای برنامه‌ای اهداف متعددی ترسیم و تعیین می‌شود در حالی که باید یک برنامه کلیدی مدنظر قرارگیرد و همه سیاست‌ها و برنامه‌ها بر اساس هدف اصلی تنظیم و اجرایی شود.
عملکرد دولت نهم و دهم را در عدم تحقق سیاستهای برنامه‌ای تا چه اندازه مؤثر می دانید؟
در تحقق اهداف سیاستهای برنامه دولت‌ها قطعاً می‌توانند تأثیر گذار باشند. دولت گذشته به مدت 8 سال حوزه‌های اقتصادی بی برنامگی و عدم بودجه ریزی را پایه ریزی کرد و توسعه داد. رفع آثار وخیم این اشتباهات هم به زمان زیادی نیاز دارد. دولت فعلی هم با شعار تدبیر فعالیت خود را آغاز کرد از این رو انتظار می‌رود که بر اساس چهارچوب‌ها برنامه‌های اقتصادی را تدوین و اجرا کند.
آقای مستخدمین حسینی رییس مجلس اخیراً نسبت به احتمال رد کلیات لایحه برنامه ششم توسعه و تأخیر در تصویب نهایی آن هشدار داده است به نظر شما در صورت تحقق این احتمال و تأخیر در قانونی شدن این برنامه و نرسیدن آن برای اجرا در سال آینده، اقتصاد کشور دچار مشکلاتی خواهد شد؟
واقعیت این است که با عدم تصویب این برنامه و آماده نشدن آن برای اجرا در سال آینده اصولاً اتفاق خاصی برای اقتصاد ایران رخ نخواهد داد چون حتی اگر برنامه ششم تصویب هم شود بر اساس سنت تعهدی به اجرای آن وجود نخواهد شد دولتی که در روند اجرای قوانین در کشور تخلف می‌کند از باب اجرای قوانین مورد با خواست قرار نمی‌گیرد. نتیجه این بی قانونی هم آن است که سازمان‌ها بی توجهی به قانون را اساس برنامه‌های خود قرار دهند.