در گفتگو با روزنامه همدلی:

 7شهریور ۱۳۹۵  

همدلی- فهمیه اکبری صحت- مطالبات معوق یکی از چالش‌های مهم نظام بانکی است و این مشکل در صدر مشکلات بانک‌ها است؛ چراکه نسبت‌های مطالبات معوق در بانک‌ها بالا رفته و در مرز نگران کننده‌ای قرار گرفته است. این‌ها مجموعه ای از مشکلات است که مدیران بانکی و بسیاری از کارشناسان در تمامی صحبت های خود به آن اشاره کرده اند اما با وجود این مشکلات چگونه می توان یک نیاز جدی و اساسی را در نظام بانکی کشور پاسخ گفت؟ در شرایطی که تحریم های بین المللی در حوزه بانکی رفع شده، زمزمه های متعددی مبنی بر ورود بانک‌های خارجی به کشور به گوش می‌رسد اما بسیاری از کارشناسان معتقدند که نظام بانکی کشور با مشکلات  جدی و بنیادی در حوزه بین‌الملل رو به رو است که حضور رقبای خارجی در ایران را به چالش می کشد. حیدر مستخدمین حسینی، معاونت اسبق بانک مرکزی معتقد است که بانک‌های خارجی در شرایط کنونی بازار ایران را برای فعالیت و سرمایه گذاری انتخاب نمی کنند،‌ مگر مشکلات بنیادی حل شود. مشروح گفتگوی همدلی با وی را در ادامه بخوانید.
با توجه به شرایط موجود،‌ آیا بانک‌های خارجی تمایلی برای حضور در کشورمان دارند؟ مهمترین چالش حضور بانک‌های خارجی در کشورمان چیست؟
حضور بانک‌های خارجی در کشورمان یک چالش جدی برای نظام بانکی کشور است.  در شرایط کنونی بانک‌های داخلی به هیچ عنوان  توان رقابت واقعی با بانک‌های خارجی را ندارند. در نتیجه حضور بانک‌های خارجی  نه تنها برای نظام بانکی کشور خلق فرصت نمی کند بلکه تهدید هم به شمار می رود.
مهمترین دلیل این امر چیست؟
متاسفانه بانک‌های داخلی به رقابت ناسالم عادت کرده اند. بانک های خصوصی هنوز به مرحله بلوغ نرسیده اند که بتوانند یک رقابت سالم را انجام دهند. اگر فضای بانک‌های خصوصی کشور را بررسی کنید،‌ بیشتر رقابت بر سر نرخ‌شکنی در سودها، امتیازهای نجومی به عده ای خاص،‌ شرکت داری، بنگاه داری و ... است. تمامی این  موارد نشان می دهد که  ساختار نظام بانکی  کشور بسیار قابل تامل و در چرخه سلامت قرار ندارد بنابراین می‌بایست بانک‌های داخلی تغییر  در رویه خود تغییرات جدی ایجاد کنند. نظام بانکی کشور در شرایط کنونی باید حرکت به سمت سلامت حوزه های بین المللی را در پیش بگیرد.
این اتفاق چگونه امکان پذیر است؟
 بسیار ساده است. بانک‌ها فقط باید بر اساس قوانین و مقررات جهانی عمل کرده و تابع دستورات بانک مرکزی باشند.  اجازه بدهید با مثالی این موضوع را تشریح کنم. در بسیاری از شرکت های داخلی دور زدن مالیات و فرار مالیاتی یک امتیاز ویژه به شمار می رود. به عبارت بهتر اگر مدیر میانی موفق به  دور زدن مالیات ها و دستکاری صورت‌های مالی شوند مدیران ارشد از آن تقدیر می کنند. مالیات‌گریزی یک افتخار برای بسیاری از مدیران میانی به شمار می رود و آن را یکی از فنون و تخصص‌های خود معرفی می شود. در نظام بانکی هم این موضوع به حالت دیگری وجود دارد. بسیاری از مدیران ارشد، مدیران میانی خود  را به دلیل دور زدن قوانین بانک مرکزی تشویق می کنند. چون  نظام بانکی کشور در این مسیر قرار گرفته بانکداری دیگر کار مدیران بانکی نیست.  شرکت داری،‌ بنگاه داری، ‌تهیه قوانین مقررات مربوط به فعالیت های درون سازمانی،‌ دور زدن قوانین بانک مرکزی و بسیاری از موارد دیگر به وظیفه مدیران بانکی تبدیل شده است. مجموعه این عوامل باعث شده تا مدیران بانکی  بیشتر بر روی پروژه هایی که سلامت ندارند، ‌متمرکز شوند.  اما در کنار این سناریو باید توجه داشت که  بانک‌داری بین المللی هیچ یک از این  ویژگی‌ها را ندارد.
همچنین در نظام بانکی و مجموعه قوانین مربوط به آن به موارد ذکر شده بسیار حساس هستند و باید فعالیت‌ها منطبق بر قانون و مقررات باشد. بر اساس قوانین نظام بانکی جهانی، عملکرد بانک‌ها باید منطبق بر تبعیت از مقام ناظر،‌ بانک مرکزی و فدرال رزرو باشد.  اما تمرکز  بسیاری از بانک‌های داخلی بر روی دور زدن قوانین بانک مرکزی است.
نظام بانکی کشور در چند سال اخیر با تحریم های جدی رو به رو بود، تحریم‌ها تا چه میزان بر کج روی قانونی بانک‌ها تاثیرگذار بود؟
دو قانون در دو دهه گذشته به قوانین بانکی جهان اضافه شده است.  قانون مبارزه با پو‌ل‌شویی و قانون مبارزه با تروریست مالی  به صورت جدی در چند سال اخیر نظام بانکی جهانی را تحت تاثیر قرار می دهد. نظام بانکی کشور در این دوره تحریم بود در نتیجه هیچ نقشی در این روند نداشت.   قبل از اینکه مورد تحریم واقع شویم بانک‌های ما مورد هجوم کارگزاران  مختلف از کشورهای مختلف بودند اما در دوران تحریم اتفاقی که افتاد این است که در حال حاضر تحریم ها برداشته شده است و بانک‌های  داخلی برای همکاری با بانک‌های خارجی تمایل نشان می‌دهند اما بانک های خارجی هیچ تمایلی برای همکاری با بانک‌های داخلی ندارند.
علت چیست؟
در حال حاضر این بانک‌های خارجی هستند که بانک‌های داخلی را مورد گزینش قرار می دهند. قبل از تحریم هر بانکی یک کتابچه ای  داشت که اسامی بانک‌های خارجی در آن لحاظ بود. در واقع آن‌ها کارگزار بانک داخلی بودند. اما امروز کاملا بر عکس شده  است. بانک‌های بین‌اللملی دیگر به سادگی پذیرای بانک‌های ایرانی نیستند.
چرا بانک‌های خارجی از کارگزاری بانک‌های ایرانی سرباز می زنند؟
این اتفاق به مجموعه‌ای از عوامل بستگی دارد. بر اساس تحقیقاتی که صورت گرفته بانک‌های بین المللی به این نتیجه رسیده اند که  بانک‌های خصوصی تجهیز شده اند تا منابع خاصی را تامین کنند.  فعالیت بانک‌های داخلی جامعیت ندارد و برای گروه های خاصی خدمات عرضه می کند و نباید نظام بانکی بر این روش باشد. نکته دوم این است که بانک‌های داخلی به سمت بنگاه داری و شرکت داری سوق پیدا کرده اند. بانک‌های بین المللی  معتقدند که بیشتر حجم فعالیت بانک‌های ایرانی  به نفع بنگاه های خودشان  است و  آنها به بنگاه های خودشان تسیهلات می دهند بنابراین ریسک آنها  ناشناخته است و وقتی تسهیلات می دهیم  سودهای واقعی ارائه نمی شوند. سودی که در تراز بانک‌ها نشان داده می شوند سود واقعی نیست. مشکل سومی که بانک‌های بین المللی با نظام بانکی کشور دارند موضوع حسابرسی است. حسابرسی قواعدی در دنیا دارد که در نظام بانکی داخلی بسیار متفاوت است. نظام بانکی نه تنها دارای تفاوت است بلکه در بسیاری از مواقع عقب افتادگی هایی هم دارد.  مشکل چهارم این است که دولت به بانک‌های ما بدهی دارد. این بدهی ها بابت اوراق مشارکت و خرید تضمینی و ... به وجود آمده است. این بدهی  را بانک‌ها ثبت می کنند  و برایشان سود شناسایی می کنند و پس از شناسایی سود حتی در مجمع سالیانه نیز این سود تقسیم می شود. این در حالیست که قراردادها و تسهیلاتی که بین بانک‌ها و دولت منعقد شده هنوز مشخص نیست که بدهی  دولتی  وصول می شوند یا باید وثیقه آنها گرفته شود اما برای آن سود شناسایی  شده و در تراز سود آن را آورده اند و حتی در مجمع هم  سود آن تقسیم شده است. در  استاندارد روز دنیا این روش  کاملا طرد شده است. اما اگر این موضوع توسط نظام بانکی کشور تکذیب شود مشکل جدی برای بانک‌ها به وجود می آید. این  مشکلات موارد  کلیدی است که نظام بانکی  به صورت جدی درگیر آن است.  در رابطه با مبارزه با پولشویی قدم هایی برداشته شده و آیین نامه هایی تنظیم شده است. تا زمانی  این عوامل رفع نشود نمی توان انتظار حضور بانک‌های خارجی در کشور داشت. شاید مهمترین عامل همان حسابرسی باشد.
 برای عبور از این مرحله چه باید کرد؟
در اولین اقدام باید تهیه صورت های مالی استاندارد شود. حسابرسی ها منطبق با حسابرسی روز دنیا نیست و آن شاخص هایی که استانداردهای بین المللی برای تهیه صورت‌های مالی  دار باید تهیه شود. استانداردهای بین المللی می گوید اگر بانک شرکت داری می کند باید  حساب‌های آن به صورت مستقل مرقوم شود. بنگاه داری بانک‌ها در جهان ممنوع نیست بلکه باید با سازکار و استاندارد ویژه ای باشد.