توضیحات

تاریخ ایجاد در 19 تیر 1392

در گفتگو با ماهنامه تخصصی بازار و سرمایه، شماره 39

آیا بورس تهران در شرایط فعلی آیینه اقتصاد کشور است؟
برای تبیین جایگاه بورس در اقتصاد ملی جمله معروفی وجود دارد که به عنوان یک نماد مطرح می‌شود "با ملاحظه فعالیت‌های بورس و شاخص‌های آن چگونه می‌توان وضعیت اقتصاد را به نمایش گذاشت" و به عبارت دیگر آیا می توان گفت : بورس پیشخوان اقتصاد است ؟ آیا این چنین برداشتی درست است یا خیر ؟ قطعاً نزدیک به واقع است سابقه این جمله هم در ایران و هم در دنیا . که با تحلیل می توان به درستی یا نادرستی آن پی برد .
این برداشت از کجا نشات گرفته است ؟
ریشه در تعادل اقتصادی دارد. یعنی زمانی که اقتصاد در تعادل است ، بازارهای اقتصادی و بازارهای مالی متشکل از بازار پولی شامل بانک ها، موسسه های مالی ؛ بازارسرمایه شامل بورس به عنوان نماد اصلی آن ، مجموعه شرکت های پذیرفته شده در بورس و کارگزاری ها‌ و سرانجام بازار بیمه که شرکت های بیمه و... زیر مجموعه آن بازار هستند نیز در تعادل هستند، و چنانچه تمام بازار های مالی در تعادل قرار گیرند می توان به درستی ادعا کرد که بورس آیینه اقتصاد کشور است. بنابراین وقتی می‌گوییم آیا بورس نماد اقتصاد است یا خیر؟ ابتدا باید محقق شود که آیا اقتصاد در حال تعادل است یا خیر؟ وقتی بازارها فعالیت خودرا درست انجام دهند یا توسط یک سری عوامل از جمله، دولت ها یا مقام‌های ناظر بر بازار به تحریک وادار شوند ، نمی‌توان در مورد بورس چنین ادعایی کرد و این مهم درخصوص بورس تهران به وقوع پیوسته و دلیل این امر آن است که برای بورس تهران زیر بنای تعادل اقتصادی وجود ندارد. شرایط تعادل اقتصادی به طور کلی به هیچ وجه وجود ندارد و این روزها شاهد یک گسستگی در تمام زمینه های اقتصادی و بازارهای مالی هستیم مانند بازار پول، بانک ها سودی که به سپرده گذاران خود می‌دهند کمتر از نرخ تورم است که در این میان حق سپرده‌گذار تضییع می‌شود. اعطای تسهیلات در یک چرخه خود تنظیمی صورت نمی‌گیرد و تا این مشکل حل نشود و این ارتباط برقرار نشود بانک ها، خود جوش تسهیلات نمی‌دهند.
برای توضیح بیشتر می‌توان به نقش بیمه ها اشاره‌ای داشت و گفت: بیمه نقش مهمی در اقتصاد کشور ندارد و سهم آن نسبت به تولید ناخالص بسیار پایین است. که بهتر است علت آن را در عدم استقبال خانواده ها از بیمه مطرح نمود. اما در بازارسرمایه موضوع شکل دیگری به خود می گیرد چرا که بیش از یک دهه است که این بازار در میان مردم جا باز کرده است . از این رو می توان در شرایط فعلی به جرأت ادعا نمود که گسستی جدی در اقتصاد و بورس که پیشخوان آن است به وقوع پیوسته است.
 اما چنانچه بورس را نمادی مستقل در نظر بگیریم به یقین می توان آثار اقتصادی برای آن متصور شد که در حال حاضر هم  شاهد آن هستیم که البته چنین وضعیتی مطلوب و منطقی نیست. بورس کشور در اوایل سال گذشته حدود 160 میلیارد دلار ارزش داشته اما در حال حاضر این رقم به اطراف 60 میلیارد دلار رسیده است یعنی حدود یک سوم، بنابراین هنوز جا دارد که بورس ارزش واقعی خود را به دست آورد اما افزایش‌هایی که شاهد آن هستیم ناشی از یک فعالیت درون جوش نیست بلکه نشات گرفته  از یک عامل برون زا ست که این عامل "مشکل اقتصادی" است و "مشکل اقتصادی در کاهش شدید ارزش پول ملی" که چهره واقعی خود را در بازار سرمایه و بورس ظاهر می کند.
علت این همه نوسان در اقتصاد چیست؟
اگر بخواهیم در حوزه اقتصادی بحث کنیم باید نگاه ویژه ای به شاخص‌های کلان اقتصادی یعنی رشد اقتصادی، تولید ناخالص داخلی، اشتغال و تورم داشته باشیم ؛ شاخص های کلیدی که هر کدام نقشی اساسی در شاخص بورس می توانند داشته باشند و اگر هر کدام از این شاخص ها به درستی عمل نکنند به یک بخش از بازار لطمه وارد می کنند. لازم است به دو عامل اصلی اشاره کرد نخست، زمانی که تولید ناخالص کشور حدود 8 درصد پیش بینی می گردد (طبق برنامه 4 و 5 توسعه) و این میزان هم به واقع تحقق پیدا نکند، نشان دهنده آن است که زیر ساخت ها آماده فعالیت نیستند و عامل بعدی را می‌توان رشد اقتصادی منفی دانست که  در سال 91 و در پیش بینی سال 92 به جای پیشرفت ، پس رفت داشته ایم.
پس چرا شاخص بورس همچنان در حال رشد است؟
این رشد فقط به واسطه کاهش ارزش پول ملی کشور است یعنی 1000تومان امروز همان 300 تومان سال قبل است . اگر بخواهم این موضوع را بیشتر باز کنیم باید اشاره‌ای به ارزش بورس در سال گذشته داشته باشیم ، بورس در سال گذشته حدود 160 میلیارد دلار ارزش داشت که این ارزش باید در حال حاضر هم به همین میزان باشد که نیست، حال اگر بخواهیم با این وضعیت یک بنگاه اقتصادی را با قیمت قبل از کاهش ارزش پول ملی خریداری کنیم دیگر این کار امکان پذیر نیست. با توجه به توضیحات ، شاخص بورس هنوز به درستی افزایش را نشان نمی‌دهد و جا دارد که این افزایش ادامه داشته باشد . یعنی باید انتظار داشته باشیم که کاهش ارزش پول ملی خود را در افزایش شاخص بورس به طور کامل ظاهر کند.
وقتی دولت اعلام می‌کند که شرکت های پالایشگاهی باید 26 درصد از در آمد خود را به صندوق توسعه ملی واریز نمایند ، توقفی در رشد شاخص ایجاد می‌شود، اما باز هم با این قانون ، شاخص بورس کار خود را دنبال می‌کند تا به ارزش واقعی خود دست یابد. البته این موضوع هیچگونه ربطی به مدیریت بورس ندارد بلکه یک عامل و متغیر برون‌زا است که در اقتصاد شکل گرفته و باید در بخش بازارهای مالی مثل بازارسرمایه که بورس نماد آن است خود را اصلاح کند و به حد و جایگاه واقعی خود برسد. اگر خلاف این جریان رخ دهد باید شاهد نوساناتی باشیم که در حال حاضر به خوبی می بینیم. و متأسفانه نوسانات بیشتری را نیز در پیش خواهیم داشت.اما آنچه مسلم است بورس  کماکان رشد شاخص را در بر خواهد داشت چرا که ارزش های واقعی صنعت در بورس هنوز خود را نشان نداده اند.
اگر شاخص بیش از این رشد کند برای اقتصاد ضرری ندارد؟
زیان زمانی در اقتصاد ملی شکل گرفت که پایه های کاهش ارزش پول ملی کشور سیاست گذاری شد . اگر بخواهیم کمی فنی تر صحبت کنیم برای وضوح بیشتر این مسئله می‌توان مصداقی آورد، زمانی که ارزش پول ملی به این میزان کاهش نیافته بود یک شرکت لبنیاتی سهامش در بورس ارزش بسیار خوبی داشت، اما امروز که این کاهش رخ داده است، این امر باعث رکود در ارزش سهام شرکت لبنیاتی شده و از ارزش سهام آن کاسته شده و دیگر نمی‌توان با این کاهش ارزش پول این شرکت را با همان امکاناتی که تا قبل از این داشته است بنا کرد. متاسفانه این اتفاق برای آحاد جامعه نیز رخ داده و قدرت خرید آنها نیز کاهش یافته و به عبارتی جامعه به سمت فقر بیشتر گام برداشته است .
اگر کاهش ارزش پول را بپذیریم که اتفاق افتاده و قطعی است ، شاخص بورس باید افزایش یابد ، البته باید گفت این کاهش را دولت و مجلس پذیرفته اند. به عبارت دیگر نهاد قوه اجرائیه و قانون گذار رسماً کاهش 100 درصدی ارزش پول ملی کشور را پذیرا شده اند و نرخ پذیرفته شده از جانب دو قوه مقننه و مجریه  2450 تومان است .  با این توضیح باید اصلاح کرد که در حال حاضر بحث حباب در بورس مبنای علمی ندارد و باید در انتظار افزایش شاخص و رشد آن باشیم . تا آنجائیکه به میزان کاهش ارزش پول ملی ، افزایش در شاخص بورس نیز صورت گرفته و تخلیه این کاهش ، موجب افزایش در شاخص بورس خواهد بود.
آیاشاخص بورس را می توان به کل بازار تعمیم داد؟
بله؛ در حال حاضر جهت گیری به این سمت و سو رفته است و مبنای علمی کاهش ارزش پول ملی در تخلیه آن و افزایش در شاخص بورس خواهد بود.
با رشد شاخص ، تولید و صنعت ضربه خورده‌اند رشد بیش از حد، این اتفاق را تشدیدتر نمی کند؟
شاخص موجود ، توانمندی بنگاه اقتصادی را دنبال نمی‌کند بلکه در حال یکی کردن خود با وضع و شرایط فعلی اقتصاد است و هنوز به مرحله ای نرسیده که شاخص موجود بتواند توانمندی تولید را نشان دهد.
البته سوال بسیار خوبی را مطرح کردید از این جهت که عامل مهم و تاثیرگذار ، کاهش ارزش پول ملی است. در مجموع شاخص بورس از دو عامل تاثیر می پذیرد: 1- عامل درونی که عامل درون زا است بدین معنا که در صورت ارتقاء سطح کیفیت و افزایش میزان تولید، افزایش صادرات و افزایش شیفت کاری ارزش شرکت و قیمت سهم آن نیز افزایش خواهد یافت و شاخص بورس نیز به تبع آن رشد صعودی خواهد داشت.
2- عامل برون‌زا که شکل گیری آن در اختیار سازمان و بنگاه های اقتصادی نیست، بلکه در اختیار نظام تصمیم گیری کلان کشور یعنی دولت و مجلس است. این اتفاق هم با کاهش ارزش پول رخ داده است. این عامل موجب می‌شود تا شاخص بورس افزایش یابد . همین دو دلیل کافی است که بگوییم افزایش شاخص بورس تحت تاثیر دلیل دوم یعنی عامل برون زا است .به عبارت دیگر کاهش ارزش پول باعث افزایش شاخص گردیده و عامل درونی یعنی افزایش تولید،ارتقاء کیفیت، افزایش شیفت کاری ،ایجاد اشتغال جدید و... تأثیری در این افزایش نداشته اند. یعنی شوک بیرونی عامل اصلی در افزایش شاخص بورس بوده است.
در نهایت به طور واضح بورس آیینه اقتصاد است یا نه؟
با توجه به توضیحات ذکر شده در یک جمع بندی کلی هر دوحالت وجود دارد پاسخ هم منفی است هم مثبت؛
تاثیر از آن بابت است که چون ارزش پول ملی کاهش پیدا کرده است باید بورس به صورت خود تنظیمی شاخص را در حدی که ارزش پول کاهش پیدا کرده است افزایش دهد و تا زمانی که کاهش ارزش پول ملی خود را در افزایش شاخص تخلیه نکرده است ، باید انتظار این روند را داشت و بنابراین این افزایش در شاخص ، نمادی از وضعیت و شرایط بد اقتصادی کشور یعنی کاهش ارزش پول ملی است که خود را در آیینه و پیشخوان اقتصاد به نمایش می گذارد. از این رو این افزایش جنبه مثبت و شوک درونی تولید یعنی افزایش کمی تولید ، ارتقای کیفیت ، اشتغال های جدید ، صادرات و ... را به نمایش نمی گذارد.
به عبارت دیگر بورس به تنهایی نمی‌توانست شاخص را تا این حد افزایش دهد بلکه کاهش ارزش پول ملی باعث این رشد شده است. این افزایش شاخص به مفهوم اقتصاد خوب نیست. اشتباه نکنید در حال حاضر بحث انحرافی است و عامل اصلی کاهش ارزش پول ملی عدم مدیریت صحیح خود ماست که موجب گردیده تا بدون تحرک مثبت درون زای بورس ، تا این حد در رشد شاخص موثر باشد.
در این وضعیت رشد شاخص بورس ارتباطی با اقتصاد پویا ندارد. در حال حاضر ما شاخص مثبتی در اقتصاد نداریم تمام شاخصهای اقتصادی منفی هستند . تولید، اشتغال، تورم و... از حد تعادل خارج شده‌اند. این افزایش شاخص بورس بالیدن ندارد. بحث انحرافی نباید مطرح کرد که چون اقتصاد فعال است شاخص بورس نیز فعال گردیده و رو به تزاید است و از آن تعبیر به آیینه اقتصاد شود. بلکه باید بپذیریم که شاخص بورس با این افزایش ، در حال تعادل سازی خود با این اقتصاد نابسامان است و تلاش می کند خود را با کاهش ارزش پول ملی تطبیق دهد و این موضوع ارتباطی به ظرفیت های درون بنگاه های اقتصادی ندارد.
 بازار در این چند روز با نوساناتی روبه روست که باعث منفی شدن آن شده است، فکر نمی کنید این اتفاقات به دلیل قانون جدید دولت و واریز 26 درصد از درآمد آنها به صندوق توسعه ملی است؟
بله؛ البته هنوز تبدیل به قانون نشده است ،در بررسی بودجه 92 توسط مجلس محترم مصوب شده است. شرکت‌هایی که در این قانون جای دارند ارزش معاملاتی بالایی دارند و شرکت های کوچکی نیستند شرکت های پذیرفته شده در بورس بزرگ هستند و ارزش بالایی دارند وقتی مصوب می شود که حدود یک سوم ارز حاصل از صادرات به صندوق توسعه ملی واریز شود ، قطعاً تاثیر منفی بر سهام آنها می‌گذاردکه نتیجه ی آن تاثیر پذیری از این تصمیم و کاهش شاخص بورس است. تصمیم‌گیری در این مقطع از سوی دولت و مجلس نادرست و شتاب زده بوده است.